[Cẩm nang hỏi đáp Triết học] TRƯỜNG PHÁI TÂN PLATO - Câu 102 - 108

Plotinus, người có đóng góp lớn trong trường phái Tân Plato (ảnh: internet)

TỪ TRƯỜNG PHÁI TÂN PLATO TỚI THỜI KỲ PHỤC HƯNG

102. Phải chăng Plato và Aristotle đã ảnh hưởng trên Kitô Giáo giai đoạn sơ khai và triết học thời Trung cổ?

Đúng vậy, nhưng cả thời kỳ Kitô Giáo sơ khai và triết học thời Trung Cổ đều chịu ảnh hưởng bởi những giải thích của tư tưởng Plato và Aristotle, những điều mà cả họ hay những học giả thời nay đều không chấp nhận là hoàn toàn toàn đúng đối với những nguồn ban đầu. Lý do là vì Plato được trình bày qua lối giải thích của trường phái Tân Plato, trong khi Aristotle lại được giải thích dưới một lối nhìn của thế giới Kitô Giáo. Tuy nhiên, không phải cho đến khi Thời kỳ Phục Hưng mới tạo nên sự phức tạp về mặt trí thức, nhưng chủ nghĩa nhân văn của những tư tưởng gia Hy lạp cổ đại đã bắt đầu nảy sinh rồi. Cho đến khi những bản văn của Aristotle được tái khám phá vào thế kỷ thứ IX, Plato là nguồn ảnh hưởng chính yếu từ thời xa xưa, mặc dù nhiều trong số những cuộc đối thoại của ông bị thất lạc. Và cho đến thời Phục Hưng, tất cả triết học Hy lạp hay dân ngoại đều tỏ ra lạnh nhạt với thần học và triết học Kitô Giáo.

103. Phải chăng Kitô Giáo là tôn giáo duy nhất ảnh hưởng trên triết học sau thời cổ đại?

Không đúng. Dầu cho Kitô Giáo đã hình thành nên lối nhìn thế giới vốn chi phối Châu Âu từ hơn ngàn năm qua, nhưng tư tưởng của Do Thái Giáo và Hồi Giáo cũng đã thịnh hành.

Trường phái Tân Plato

104. Trường phái Tân Plato là gì?

Trường phái Tân Plato là một hệ thống phức tạp về quan niệm tôn giáo và tri thức vốn dựa trên những tư tưởng về “Nhất thể” (the One) như là nguồn vô hình của mọi hiện hữu. Như một nền tảng năng lực nhưng vô hình cho mọi sự trong hiện hữu, Nhất thể tương tự với những hình thái (form) của Plato.

105. Các Kitô hữu đã chấp nhận trường phái Tân Plato?

Trường phái Tân Plato là một sự duyệt lại những tư tưởng chính của Plato, nhưng nó cũng có thể cùng tồn tại với Kitô Giáo khi Rome và đế chế của nó ngày càng chống lại thuyết vô thần và tà giáo. Những người theo Tân Plato và các Kitô hữu thường xung đột với nhau về nền tảng chính trị và tôn giáo. Trước thời Trung Cổ, rất ít người vừa là Kitô hữu, lại vừa là những người theo phái Tân Plato.

106. Nhất thể (the One) là gì?

Nhất thể được coi như là Thượng Đế, một Đấng Tạo Dựng vũ trụ và là một tiêu chuẩn cho đạo đức.

107. Trường phái Tân Plato đã trở nên phổ biến như thế nào?

Trường phái Tân Plato lan rộng vào lúc Đế Quốc Roma bắt đầu sụp đổ sau khi hoàng đế Marcus Aurelius (121-180) vốn là một nhà Khắc kỷ, qua đời. Trong khi trường phái Tân Plato thời kỳ đầu được khai mở dưới thời Đế quốc Roma, thì những hình thức khác của nó tồn tại lâu dài trong suốt thời Trung Cổ, thời Phục Hưng và cho tới tận thế kỷ XVII.

108. Trường phái Tân Plato giống với Kitô Giáo như thế nào?

Trong khi Kitô Giáo hứa hẹn một thế giới vật chất và tinh thần tốt đẹp hơn vào những giai đoạn nổ ra các cuộc nổi dậy lớn về xã hội và chính trị, thì các nhà Tân Plato đưa ra cho những người đi theo họ một hình ảnh trí thức của một lãnh hạt cao hơn vốn cũng có thể an ủi cá nhân họ. Tức là, trường phái Tân Plato gần với Kitô Giáo hơn so với những triết lý cổ đại khác vì sự nhấn mạnh của nó tới một Đấng tạo dựng và nhấn mạnh tới vị trí quan trọng các cảm nhận của những người đi theo trường phái ấy.

chuyển ngữ: Nhóm Maiorica, Học viện Dòng Tên

Nguồn: Naomi Zack, Ph.D., The Handy Philosophy Answer Book, (Visible Ink Press, 2010), 49-50.